Czwarty co do wielkości kraj na świecie, Brazylia, jest także największym państwem mającym język portugalski jako język urzędowy. Język ten został wprowadzony do Brazylii przez portugalskich kolonizatorów w XV wieku, a z czasem uległ ewolucji oraz nabrał typowo brazylijskich cech. Jednym z kluczowych czynników mających wpływ na kształtowanie się specyficznych odmian portugalskiego w tym kraju były lokalne języki indiańskie. W artykule przyjrzymy się różnicom pomiędzy portugalskim używanym w Portugalii i w Brazylii oraz wpływowi, jakie miały na niego języki indiańskie.
Różnice pomiędzy portugalskim z Portugalii i Brazylii
O ile większość słów i gramatyka jest wspólna dla obu odmian, o tyle między nimi można zaobserwować pewne różnice fonetyczne, leksykalne czy składniowe. Oto kilka przykładów:
1) Akcent: akcent intonacyjny jest często nieco bardziej schodzący (wyżej podnoszący się) w przypadku mówców z kontynentu aniżeli z Brazylii.
2) Niektóre słowa różnią się znaczeniami: np. „trem” oznacza w Portugalii pociąg, a w Brazylii kolej, podczas gdy „comboio” jest używane przez Portugalczyków dla określenia kolei, ale nie jest zrozumiałe dla Brazylijczyków.
3) Słownictwo: niektóre potoczne słowa i wyrażenia używane przez Brazylijczyków, takie jak „gatinha” (dla opisania atrakcyjnej kobiety), nie występują w europejskim portugalskim.
4) Gramatyka: Na przykład, Brazylijczycy częściej używają „estar” i „ficar” niż „ser”, co ma wpływ na wyrażanie czasów teraźniejszych i przeszłych – zmiany czasowników regularnych bywa mniej skomplikowane dla odbiorcy pochodzącego z Brazylii.
Wpływ języków indiańskich na brazylijską odmianę portugalskiego
Brazylia była domem dla szacunkowo 1000-1500 różnych grup językowych przed przybyciem kolonizatorów. Przejęcie terytorium przez Portugalczyków spowodowało wymieranie wielu języków, ale jednocześnie integrację słów i wyrażeń do ówczesnego języka potocznego. Kilka przykładów wpływów języków indiańskich na język portugalski w Brazylii:
1) Słownictwo: wiele słów pochodzenia indiańskiego odnosi się do geografii, flory i fauny, takie jak „igapó” (ze znaczeniem „zalane lasy”), czy „pirarucu” (określające lokalną rybę).
2) Fonetyka: niektóre dźwięki charakterystyczne dla języków indiańskich zostały przyswojone przez portugalski w Brazylii – np. dyftong /w/.
3) Składnia: indiański wpływ można także zaobserwować w używaniu podmiotu zaraz po czasowniku, jak to jest w przypadku czasowników przechodnich z bezokolicznikami.
Współczesny język portugalski w Brazylii ma swoje korzenie i historię, które sięgają XVI wieku, kiedy to Portugalczycy dotarli do Ameryki Południowej. To związane było z epoką Wielkich Odkryć; wtedy wiele europejskich mocarstw poszukiwało nowych terytoriów i kolonizowało Amerykę. Przez wieki ich wpływ na kulturę, zwyczaje i język przetrwał i dał początek unikalnej odmianie portugalskiego obecną dziś w Brazylii.
Nowa fala imigrantów dalej kształtuje język. To również oznacza, że istnieją różnice między tym, jak mówi się na kontynencie europejskim a tym, jak to wygląda w Brazylii. Ciekawe jest też to, że język także pozostaje pod silnym wpływem indiańskich języków tubylczych.
### Różnice między portugalskim z Europy a Brazylii
Istnieją liczne różnice gramatyczne, leksykalne i fonetyczne między oboma odmianami tego języka. Oto najważniejsze z nich:
1. Użycie czasowników – język portugalski używany w Portugalii posiada większą liczbę form odmiany czasowników, co jest wynikiem bardziej skomplikowanej formy gramatycznej. W przypadku Brazylii, możemy zaobserwować uproszczenia w budowie zdań.
2. Słownictwo – zauważalne są spore różnice w zakresie słównictwa stosowanego przez mówiących językiem europejskim w porównaniu do brazylijskim. Zwroty, metafory i idiomy mogą być zupełnie inne. Chociaż są obecne elementy wspólne, istnieje również wiele różnic.
3. Elastyczność języka – W Brazylii mówiący językiem portugalskim częściej korzystają z neologizmów oraz eksperymentują ze słowami i strukturami gramatycznymi.
4. Wymowa – język portugalski mówiony w Brazylii wykazuje większą melodyjność oraz dłuższe samogłoski niż wersja kontynentalna.
### Wpływ języków indiańskich na portugalski brazylijski
Pomimo dominacji języka portugalskiego, tubylcze kultury indiańskie wywarły trwały wpływ na jego ukształtowanie w Brazylii. Zwłaszcza luki leksykalne zostały nieraz uzupełnione za pomocą oryginalnych nazw i wyrażeń pochodzących z języków indiańskich. Najbardziej zauważalne są te wprowadzone przez ludy Tupi-Guarani, które zamieszkiwały tereny dzisiejszego środkowego i wschodniego wybrzeża Brazylii.
Przede wszystkim w kwestii nazewnictwa geograficznego – wiele miast, rzek i gór ma swoje unikalne nazwy pochodzące z języków autochtonicznych. Przykładami takich lokalizacji są São Paulo, Paraty czy Iguazu.
Podobnie, roślinność czy zwierzęta charakterystyczne dla regionu – np. jaguar czy tapir – także mają swe własne rodzime określenia. W innych przypadkach – jak przy barwnym korzeniu „urucum”, który służy zarówno jako barwnik spożywczy, jak również kosmetyk – można zaobserwować różnorodne zastosowania przekazywane na poziomie kultury.
W użyciu codziennym można zauważyć szereg zapożyczeń, zwłaszcza w zakresie niektórych tradycji, jedzenia czy kuchni. Pastel, coxinha czy feijoada to tylko niektóre ze smaków Brazylii łączących się z wpływem indiańskim oraz afrykańskim.
